آیا ژنیکوماستی احتمال سرطان پستان مردانه را بیشتر می نماید و عمل ژنیکوماستی این احتمال را کمتر می نماید؟
به گزارش پری بلاگ، گاهی ماجرا از یک کشف اتفاقی آغاز می گردد. مردی که هنگام حمام کردن متوجه سفتی کوچکی زیر نوک پستان می گردد. ابتدا آن را جدی نمی گیرد. بعد از چند هفته که برجستگی تغییر نمی کند، سراغ اینترنت می رود. اولین واژه ای که می بیند ژنیکوماستی است. کمی خیال راحت می گردد. سپس به خواندن ادامه می دهد و به عبارت سرطان پستان مردانه می رسد. همان جا، همه چیز دوباره نگران کننده می گردد.
پرسش اصلی که در فکر شکل می گیرد، ساده اما حیاتی است:
آیا ژنیکوماستی خطر سرطان پستان را بیشتر می نماید؟ و اگر عمل ژنیکوماستی انجام بدهم، آیا خطر کمتر می گردد؟
ماجرای ژنیکوماستی تنها یک مسئله زیبایی شناختی نیست. برای بسیاری از مردان، به هویت، اعتماد به نفس و احساس مردانگی گره می خورد. اما پشت این ظاهر، یک لایه پزشکی جدی تر هم وجود دارد: نقش هورمون ها، بافت پستان و رابطه پیچیده ای که میان تغییرات خوش خیم و احتمال سرطان برقرار است.
در گذشته، ژنیکوماستی اغلب به عنوان موضوعی بی اهمیت کنار گذاشته می شد. حتی در برخی متون قدیمی، این باور وجود داشت که ژنیکوماستی هیچ ارتباطی با سرطان ندارد. اما با پیشرفت تصویربرداری و مطالعات بلندمدت، تصویر دقیق تری شکل گرفته است. تصویری که نه ترسناک است نه ساده انگارانه، بلکه واقع گرایانه و قابل مدیریت.
در این مقاله، قدم به قدم پیش می رویم.
می بینیم ژنیکوماستی دقیقاً چیست. چگونه رخ می دهد. چه زمانی ممکن است با افزایش خطر همراه گردد. و اینکه آیا جراحی کاهش بافت پستان، واقعاً خطر سرطان را تغییر می دهد یا خیر. هدف، جایگزین کردن حدس و گمان با آگاهی شفاف است.
1- ژنیکوماستی چیست و چگونه شکل می گیرد؟
ژنیکوماستی حالتی است که در آن، بافت غددی پستان در مردان بزرگ تر می گردد. این بزرگ شدن، حاصل چربی اضافی نیست، بلکه ناشی از عدم تعادل میان هورمون ها است. وقتی اثر استروژن نسبت به هورمون های مردانه غالب می گردد، بافت پستان به این پیغام پاسخ می دهد و رشد می نماید.
این شرایط می تواند در نوجوانی، میانسالی یا حتی سنین بالاتر ظاهر گردد. گاهی گذراست و خودبه خود رفع می گردد. گاهی هم پایدار می ماند. عوامل متعددی در آن نقش دارند: تغییرات طبیعی هورمونی، مصرف برخی داروها، بیماری های کبدی، مسائل تیروئید، چاقی و گاهی مصرف الکل یا مواد نیروزا.
از نظر بافت شناسی، ژنیکوماستی یک تغییر خوش خیم است. یعنی سلول ها مسیر سرطانی را طی نکرده اند. اما چون بافت غددی افزایش می یابد، مرد نسبت به این ناحیه حساس تر می گردد و هر تغییری را بیشتر احساس می نماید. این حساسیت، از یک جهت مفید است: احتمال توجه زودتر به تغییرات مشکوک افزایش پیدا می نماید.
دانستن این نکته مهم است:
ژنیکوماستی بیماری بدخیم نیست. بلکه پاسخ بدن به شرایط هورمونی خاص است. اما همین شرایط، گاهی سرنخی درباره شرایط کلی بدن می دهد؛ سرنخی که بهتر است آن را نادیده نگیریم.
2- آیا ژنیکوماستی خطر سرطان پستان مردانه را افزایش می دهد؟
پاسخ کوتاه: ارتباط مستقیم و قطعی وجود ندارد، اما رابطه غیرمستقیم ممکن است دیده گردد.
بیشتر موارد ژنیکوماستی هرگز به سرطان تبدیل نمی شوند. ژنیکوماستی به خودی خود، مسیر سرطانی شدن را فعال نمی نماید. با این حال، شرایطی که باعث ژنیکوماستی می شوند، می توانند همان شرایطی باشند که خطر سرطان پستان را نیز بالا می برند.
برای مثال، افزایش مزمن استروژن در بدن مردان، بیماری های کبدی، برخی سندرم های ژنتیکی یا مصرف طولانی مدت داروهای خاص، هم با ژنیکوماستی و هم با افزایش خطر سرطان دیده می شوند. در اینجا، عامل زمینه ای مشترک مهم تر از خود ژنیکوماستی است.
پس می توان گفت:
ژنیکوماستی معمولاً علامت یک تعادل هورمونی فرق دارد. اگر این تعادل، شدید یا طولانی باشد، ممکن است خطر نسبی سرطان افزایش پیدا کند. اما بیشتر مردانی که ژنیکوماستی دارند، هرگز به سرطان مبتلا نمی شوند.
این نگاه، ترس را کم می نماید و در عین حال، هوشیاری را حفظ می نماید. به جای نگرانی بی پایه، تمرکز بر آنالیز عوامل زمینه ای و معاینه منظم، منطقی تر است.
3- آیا جراحی ژنیکوماستی خطر سرطان را کاهش می دهد؟
این پرسش، یکی از شایع ترین دغدغه هاست. پاسخ، ظریف است.
جراحی ژنیکوماستی، بافت غددی اضافی را برمی دارد و ظاهر پستان را طبیعی تر می نماید. از نظر احتمال تماس سلول ها با هورمون ها، وقتی بافت کمتر می گردد، فضای بالقوه برای ایجاد تغییرات سرطانی نیز کمتر می گردد. از این جهت، می توان گفت که خطر به شکل نظری کاهش می یابد.
اما نکته مهم این است که جراحی، عامل زمینه ای را تغییر نمی دهد. اگر مشکل اصلی، تعادل هورمونی یا بیماری کبدی یا داروی خاص باشد، این شرایط پس از عمل هم باقی می ماند. بنابراین، جراحی را نباید به عنوان بیمه کامل در برابر سرطان تصور کرد.
از سوی دیگر، بافتی که در جراحی خارج می گردد، معمولاً به آزمایشگاه ارسال می گردد. این کار، یک مزیت پنهان دارد: اگر تغییر پیش سرطانی نادر یا غیرمنتظره ای وجود داشته باشد، زودتر شناسایی می گردد.
به زبان ساده:
عمل ژنیکوماستی می تواند خطر نظری را کمتر کند، اما جایگزین آنالیز پزشکی و پیگیری عوامل زمینه ای نیست. مراقبت بعد از عمل، همان قدر مهم است که خود جراحی.
4- سوءبرداشت های رایج: حقیقت کجاست و تصور ما کجا؟
یکی از رایج ترین سوءبرداشت ها این است که هر مردی که ژنیکوماستی دارد، دیر یا زود دچار سرطان می گردد. این باور غلط است و باعث اضطراب بی دلیل می گردد. اکثریت قاطع مبتلایان به ژنیکوماستی، هرگز به سرطان مبتلا نمی شوند.
سوءبرداشت دیگر این است که اگر بافت را عمل کنم، دیگر هیچ خطری ندارم. همان طور که گفتیم، عامل های زمینه ای همچنان ممکن است فعال باشند. جراحی ظاهر را اصلاح می نماید، اما مراقبت را بی احتیاج نمی نماید.
گاهی هم ژنیکوماستی با چاقی ساده اشتباه گرفته می گردد. چربی اضافی ممکن است شبیه رشد بافت غددی دیده گردد، اما ماهیت متفاوتی دارد. تشخیص دقیق، تنها با معاینه پزشک و در صورت احتیاج، سونوگرافی یا بیوپسی انجام می گردد.
این سوءبرداشت ها، ریشه تاریخی دارند. زمانی که اطلاعات محدود بود، ژنیکوماستی را یا کاملاً بی خطر می دانستند یا بیش از حد خطرناک. امروز تصویر متعادل تری داریم. تصویری که می گوید: هوشیار باش، اما نترس. آنالیز کن، اما اغراق نکن.
5- هورمون ها، ژنیکوماستی و سرطان: حلقه مشترک کجاست؟
وقتی درباره ژنیکوماستی صحبت می کنیم، دیر یا زود به واژه هورمون ها می رسیم. بدن مردان همواره مقدار تعیینی استروژن فراوری می نماید. وقتی این مقدار نسبت به هورمون های مردانه بیشتر گردد، پیغام رشد به بافت پستان می رسد.
همین مسیر، نقطه مشترک با سرطان پستان مردانه است. برخی تومورها به استروژن حساس اند و در حضور آن سریع تر رشد می نمایند. بنابراین، اگر مردی برای مدت طولانی در معرض اثرات بالاتر استروژن باشد، از نظر تئوریک خطر بالاتری خواهد داشت.
اما نکته کلیدی این است که تغییرات هورمونی همواره به سرطان منتهی نمی شوند. بدن، سیستم های حفاظتی متعددی دارد که جلوی بسیاری از تغییرات سلولی را می گیرد. به همین خاطر، پزشکان به جای تمرکز وسواسی بر هورمون ها، بر آنالیز علائم بالینی و زمینه های خطر تأکید می نمایند.
در عمل، برترین کار این است که دلیل هورمونی ژنیکوماستی تا حد امکان شناسایی گردد. وقتی دلیل مدیریت می گردد، نه تنها ظاهر، بلکه سلامت کلی بدن نیز در مسیر درستی قرار می گیرد.
6- چه کسی برای جراحی ژنیکوماستی مناسب تر است؟
تصمیم برای جراحی، ترکیبی از پزشکی و شخصی بودن است. اگر ژنیکوماستی دردناک، پیشرونده یا از نظر روانی آزاردهنده باشد، جراحی می تواند راهکار مناسبی باشد. در مواردی هم که بافت غددی بسیار بزرگ است و به درمان های غیرجراحی پاسخ نمی دهد، پزشکان عمل را پیشنهاد می نمایند.
اما جراحی فقط به ظاهر مربوط نیست. همان طور که گفتیم، بافت برداشته شده آنالیز پاتولوژیک می گردد. این آنالیز، خیال بیمار و پزشک را درباره نبود تغییرات مشکوک راحت تر می نماید.
در مقابل، اگر ژنیکوماستی ناشی از دارو، بیماری کبد یا مسائل هورمونی باشد، ابتدا باید دلیل اصلی رفع گردد. در غیر این صورت، حتی پس از عمل هم امکان بازگشت تغییرات وجود دارد.
به همین خاطر، تصمیم جراحی باید بعد از ارزیابی کامل، آزمایش های لازم و گفت وگوی صریح با جراح گرفته گردد. هدف، فقط اصلاح ظاهر نیست. هدف، رسیدن به تعادلی پایدار میان سلامت جسمی و آرامش روانی است.
7- غربالگری و معاینه: چه زمانی باید نگران شد؟
یکی از مزیت های ژنیکوماستی این است که مردان را نسبت به ناحیه پستان هوشیارتر می نماید. هر تغییر تازه، سریع تر دیده می گردد. اما این هوشیاری، باید قواعدی داشته باشد.
اگر توده ای سفت و ثابت، ترشح خونی، فرورفتگی پوست یا برگشت نوک پستان ظاهر شد، مراجعه به پزشک ضروری است. هر تغییری که پایدار بماند یا رو به بدتر شدن برود، احتیاج به آنالیز دارد.
پزشک ممکن است معاینه بالینی، سونوگرافی یا در موارد خاص ماموگرافی را توصیه کند. اگر تردید باقی بماند، بیوپسی راهکار نهایی است. این مسیر، شاید کمی اضطراب آور باشد، اما نتیجه اش شفافیت است.
در مردانی که عوامل خطر مهم دارند، مثل جهش ژنتیکی یا بیماری های هورمونی پیچیده، برنامه های پیگیری دقیق تری طراحی می گردد. هدف، کشف زودهنگام است، نه ایجاد ترس دائمی.
8- بخش تازه: زندگی با ژنیکوماستی و اضطراب از سرطان
این بخش، اغلب در متون پزشکی کم رنگ است. ژنیکوماستی فقط یک شرایط جسمی نیست. برای برخی مردان، تبدیل به موضوعی شخصی و حتی پنهان می گردد. گاهی لباس انتخاب می نمایند تا برآمدگی کمتر دیده گردد. گاهی از استخر یا باشگاه دوری می نمایند.
به مرور، هر درد یا تغییر کوچک، به شکل ترسی بزرگ دیده می گردد. در حالی که بیشتر این تغییرات، خوش خیم هستند. گفت وگو با پزشک، آگاهی واقعی می دهد و بسیاری از این ترس ها را کاهش می دهد.
اگر اضطراب شدید باشد، مشاوره روان شناختی می تواند یاری نماینده باشد. هدف، این نیست که نگرانی ها را نادیده بگیریم. هدف این است که آنها را در مقدار واقعی شان ببینیم.
زندگی با ژنیکوماستی، وقتی با اطلاع درست و پیگیری منطقی همراه گردد، می تواند عادی تر و قابل مدیریت تر باشد.
9- آیا ژنیکوماستی همواره احتیاج به درمان دارد؟
بسیاری از موارد ژنیکوماستی، به ویژه در نوجوانان، خودبه خود و طی چند ماه رفع می شوند. در این شرایط، پزشک معمولاً تنها پیگیری منظم و صبر آگاهانه را توصیه می نماید. هرگونه درد شدید، تغییر سریع مقدار یا علائم غیرعادی، احتیاجمند آنالیز دوباره است.
وقتی دلیل تعیین و برگشت پذیر باشد، مثل داروها یا اختلالات هورمونی، درمان روی همان دلیل متمرکز می گردد. گاهی با اصلاح دارو یا درمان بیماری زمینه ای، مقدار پستان کاهش می یابد.
جراحی بیشتر برای موقعیت هایی مطرح می گردد که ژنیکوماستی پایدار، آزاردهنده یا از نظر روانی بسیار سنگین باشد. این تصمیم باید با آگاهی کامل از فواید، محدودیت ها و احتیاج احتمالی به پیگیری بعدی گرفته گردد.
آنچه اهمیت دارد، فردی سازی تصمیم است. هیچ توصیه یکسانی برای همه وجود ندارد.
10- پس از عمل ژنیکوماستی: آیا باید همچنان مراقب بود؟
پس از عمل، بخش قابل توجهی از بافت غددی برداشته می گردد. این موضوع به طور منطقی، احتمال تغییرات آینده را کمتر می نماید. با این حال، مرد باید بداند که صفر شدن خطر تقریباً هیچ وقت واقع گرایانه نیست.
پیگیری های دوره ای، توجه به هر علامت تازه و مراجعه در صورت بروز توده یا ترشح، همچنان ضروری است. خبر خوب این است که بعد از عمل، آنالیز تغییرات ساده تر می گردد. چون حجم بافت کمتر و قابل لمس تر است.
اگر عامل زمینه ای مثل بیماری کبد یا مشکل هورمونی باقی بماند، پزشک ممکن است آزمایش ها یا درمان های تکمیلی را توصیه کند. به این ترتیب، هم ظاهر اصلاح می گردد و هم سلامت عمومی بهتر مدیریت می گردد.
به بیان دیگر، عمل یک انتها نیست. بخشی از مسیر مراقبت هوشمندانه است.
11- مقایسه آموزنده: ژنیکوماستی در برابر چاقی موضعی
در بسیاری از مراجعه ها، مردان فکر می نمایند ژنیکوماستی دارند، در حالی که مشکل اصلی، تجمع چربی است. این حالت را گاهی ژنیکوماستی کاذب می نامند. برخلاف ژنیکوماستی واقعی، در اینجا بافت غددی بزرگ نشده است.
چاقی می تواند با افزایش استروژن همراه گردد و به طور غیرمستقیم خطرهای خاصی را افزایش دهد. اما خود چربی، همان مسیر زیستی ژنیکوماستی را ندارد. تشخیص تفاوت این دو حالت، برای برنامه ریزی درمان اهمیت زیادی دارد.
در چنین مواردی، کاهش وزن و ورزش هدفمند، اثر بیشتری از جراحی دارند. این مقایسه نشان می دهد که شناخت دقیق بدن، گاهی از هر عمل جراحی مهم تر است.
12- نگاهی به آینده: آیا پاسخ ها دقیق تر خواهند شد؟
پژوهش های تازه، رابطه میان هورمون ها، ژنتیک و رشد بافت پستان در مردان را دقیق تر آنالیز می نمایند. محتمل است در سال های آینده، بتوانیم با آزمایش های ساده تر، مردان پرخطر را زودتر شناسایی کنیم و حتی درمان های پیشگیرانه دقیق تری ارائه دهیم.
در کنار پیشرفت های علمی، تغییر نگرش اجتماعی هم مهم است. وقتی صحبت درباره ژنیکوماستی و سرطان پستان مردان عادی تر گردد، مراجعه ها زودتر انجام می گردد و درمان ها پیروز تر خواهند بود.
دانستن، اولین مرحله مراقبت است. شناختن بدن، پرسیدن سؤال و پیگیری منطقی، همان چیزهایی هستند که آینده را امن تر می نمایند.
13- آیا در ژنیکوماستی، آزمایش های مولکولی سرطان پستان ضروری است؟
این پرسش، مخصوصاً وقتی یکی از زنان خانواده سابقه سرطان پستان داشته باشد، خیلی جدی تر مطرح می گردد:
آیا ضروری است در مردی که ژنیکوماستی دارد، آزمایش های مولکولی سرطان پستان انجام گردد؟
پاسخ، چندلایه است.
الف) وقتی فقط ژنیکوماستی وجود دارد و توده مشکوک نیست
در اغلب موارد ژنیکوماستی، آزمایش های مولکولیِ مربوط به تومورهای پستان ارزش بالینی ندارند.
چون این آزمایش ها برای زمانی طراحی شده اند که:
سرطان تشخیص داده شده باشد
یا دست کم توده مشکوک به بدخیمی وجود داشته باشد
در ژنیکوماستی ساده، ما بافت خوش خیم داریم. بنابراین آزمایش هایی مانند:
ER / PR (گیرنده های هورمونی)
HER2
Ki-67
Oncotype DX
MammaPrint
هیچ یاریی به غربالگری یا تصمیم گیری نمی نمایند، چون این تست ها روی نمونه تومور سرطانی انجام می شوند، نه روی بافت خوش خیم.
ب) وقتی سابقه خانوادگی سرطان پستان وجود دارد
اینجا موضوع فرق می نماید. اگر:
یکی از زنان درجه یک خانواده (مادر، خواهر، دختر) سرطان پستان داشته
یا چند نفر در خانواده در سنین پایین مبتلا شده اند
آن وقت ارزش آزمایش های ژنتیکیِ ارثی (نه توموری) مطرح می گردد. مهم ترین آنها:
BRCA1
BRCA2
در موارد انتخابی:
PALB2 ، CHEK2 ، ATM
در مردان، BRCA2 اهمیت ویژه ای دارد، چون خطر سرطان پستان مردانه و نیز سرطان پروستات را افزایش می دهد.
این آزمایش ها روی خون یا بزاق انجام می شوند و هدفشان تشخیص آمادگی ژنتیکی است، نه تشخیص تومور.
ج) چه زمانی پزشک پیشنهاد آزمایش ژنتیک می دهد؟
معمولاً وقتی یکی از شرایط زیر وجود داشته باشد:
سابقه قوی سرطان پستان یا تخمدان در خانواده
سرطان پستان در یکی از بستگان در سن پایین
چند سرطان مرتبط در یک خانواده (مثلاً پستان و پروستات)
ژن جهش یافته شناخته شده در بستگان
در این حالت، ارجاع به مشاور ژنتیک برترین مسیر است.
اگر نتیجه مثبت باشد، پزشک برنامه پیگیری دقیق تر طراحی می نماید. اما این به معنی ضرورت جراحی پیشگیرانه یا درمان نیست.
جمع بندی انتهای
ژنیکوماستی، یک تغییر خوش خیم در بافت پستان مردان است که بیشتر به تعادل هورمونی مربوط می گردد. به طور کلی، خود ژنیکوماستی به تنهایی عامل مستقیم سرطان نیست. اما شرایطی که باعث ایجاد آن می شوند، می توانند همان شرایطی باشند که خطر سرطان پستان مردانه را افزایش می دهند.
جراحی ژنیکوماستی، بافت اضافی را برمی دارد و ظاهر را طبیعی تر می نماید. این اقدام، از نظر نظری، خطر آینده را کمتر می نماید، اما آن را از بین نمی برد. آنچه اهمیت بیشتری دارد، شناسایی و درمان عوامل زمینه ای، همراه با پیگیری منظم و توجه به علائم تازه است.
در بیشتر موارد، نگرانی های مرتبط با ژنیکوماستی بیش از آنکه پزشکی باشند، روانی اند. گفت وگو با پزشک، اصلاح سبک زندگی و تصمیم گیری آگاهانه درباره جراحی، می توانند این نگرانی ها را به آرامشی منطقی تبدیل نمایند.
در نهایت، پیغام اصلی ساده است:
هوشیار باشیم، اما نترسیم. هر تغییری را آنالیز کنیم، اما آن را بزرگ تر از واقعیت نبینیم. مراقبت آگاهانه، برترین راه میان بی توجهی و اضطراب افراطی است.
پرسش های متداول
آیا ژنیکوماستی حتماً به سرطان منتهی می گردد؟
خیر. بیشتر موارد ژنیکوماستی خوش خیم هستند و هرگز به سرطان تبدیل نمی شوند.
آیا عمل ژنیکوماستی خطر سرطان را از بین می برد؟
خیر، اما احتمال نظری را کمتر می نماید. پیگیری پزشکی همچنان ضروری است.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
اگر توده سفت، ترشح خونی، تغییر پوست یا برگشت نوک به داخل را دیدی، به پزشک مراجعه کن.
آیا ژنیکوماستی نوجوانان خطرناک است؟
اغلب گذراست و خودبه خود رفع می گردد. با این حال، پیگیری و ارزیابی ساده مفید است.
آیا ژنیکوماستی کاذب هم خطر دارد؟
بیشتر موارد ناشی از چربی هستند و مسیر متفاوتی دارند. مدیریت وزن معمولاً مؤثرتر از جراحی است.
نوشته های مرتبط با پستان فیزیولوژی بیماری ها
- توده پستان: چه زمانی نگران شویم و چطور باید با آن برخورد کرد؟
- سرطان پستان مردان: آیا واقعاً ممکن است و از چه علائمی باید ترسید؟
- درد پستان چرا رخ می دهد و چه زمانی باید نگران شویم؟
- سرطان پستان و مقدار پستان: آیا واقعاً ارتباطی وجود دارد یا فقط یک تصور رایج است؟
- ژنیکوماستی یا بزرگ شدن پستان در مردان چه عللی دارد و شیوه تشخیص و درمان آن کدام ها هستند؟
دکتر علیرضا مجیدی
پزشک، نویسنده و بنیان گذار وبلاگ خبرنگاران
دکتر علیرضا مجیدی، نویسنده و بنیان گذار وبلاگ خبرنگاران .
بیش از دو دهه در زمینه سلامت، پزشکی، روان شناسی و جنبه های فرهنگی و اجتماعی آن ها می نویسد و کوشش می نماید دانش را ساده اما دقیق منتقل کند.
پزشکی دانشی پویا و همواره در حال تغییر است؛ بنابراین، محتوای این نوشته جایگزین ویزیت یا تشخیص پزشک نیست.
دربارهٔ علیرضا مجیدی در خبرنگاران