ماجرای درمان بیماری با بوی نان - پری بلاگ

خبرنگاران- حمیدرضا رسولی: پختن نان و سهمیه بندی آرد برای نانوایی ها از داستان های خواندنی تهران قدیم است و روایت های مختلفی درباره این موضوع نقل شده است. بیشترین اتفاقاتی که حول نان و نانوایی ها اتفاق افتاده به دوره قاجار تعلق دارد که درباری ها به واسطه فرهنگ ارباب و رعیتی، قحطی مصنوعی در مرکز ایجاد می کردند تا گندم شان را به قیمت های گزافی بفروشند. فرهنگ نان پختن و آداب ورود به نانوایی هم بخش های دیگر ماجراست و مجموعه نقل قول ها و اسناد مکتوبی که درباره نان به ثبت رسیده، این موضوع را نزد عموم مردم مجذوب نماینده نموده است.

قصه های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید

درباره تاریخچه پخت نان در ایران اتفاق نظر وجود ندارد و نقل قول ها مختلف است. آن طور که تاریخ نویس ها نقل نموده اند، اجداد ما نمی دانستند چگونه برطرف گرسنگی نمایند تا اینکه با یکسری غلات غیراهلی آشنا شدند و آنها را اهلی کردند. اردشیر آل عوض، محقق فرهنگ عامه می گوید: جو و گندم جزو نخستین غلاتی بودند که اهلی شدند. مردم در ابتدا گندم و جو را برشته می کردند تا قابل هضم گردد و با گذشت زمان به این نکته پی بردند که می گردد گندم و جو را سابید و با آب مخلوط کرد تا خمیر نان به دست بیاید. در اروپا آب وولرم به آب اضافه می کردند اما نیاکان ما باهوش بودند و آب سرد به آرد اضافه می کردند که اثر بهتری روی بدن انسان دارد. اما ماجرای پخت نان در تهران قدیم به زمانی مربوط می گردد که حصار طهماسبی و بعدها حصار ناصری برپا می گردد. آل عوض می گوید: در تهران قدیم شاهد پخت سه نوع بودیم. یکی از نان هایی که به وفور پخت می شده نان سنگک بوده و دو روایت تاریخی درباره آن وجود دارد. عده ای می گویند شاه عباس صفوی از شیخ بهایی می خواهد نانی طبخ کند که فواید بیشتر و ضرر کمتری برای بدن انسان داشته باشد. شیخ بهایی هم بعد از مطالعات فراوان دستور پخت نان سنگک روی سنگ ریزه را تهیه می نماید. بنابراین عده ای معتقدند نان سنگک برای نخستین بار در دوره شاه عباس صفوی در تهران طبخ شده است. البته این ادعا چندان قابل دفاع نیست چون در بقایای باستانی تپه های سیلک در منطقه دهلران تنورهایی شبیه تنور نانوایی های سنگکی کشف شده است.

ضد افسردگی

ساخت تنورهای خانگی و طبخ نان در خانه ها یکی دیگر از سنت هایی بوده که در دوره قاجار رواج پیدا نموده است. اردشیر آل عوض می گوید: در محله های اعیان نشین تهران قدیم مثل امامزاده یحیی(ع) مردم در خانه هایشان روزانه دو نوبت نان می پختند و بوی نان در خانه هایشان می پیچید. یک دلیلش این بود که تهرانی ها علاقه خاصی به خوردن نان داغ داشتند و دلیل دوم این بود که بوی نان را یکی از عوامل زدودن افسردگی می دانستند. در آن سال ها نانواها از ساعت 6 صبح به محله های اعیان نشین می رفتند و خانه به خانه نان می پختند. پخت نان در خانه هامتر و معیاری برای سنجیدن وضع مالی خانوارها بود. هرچه فاصله بین نان پختن مردم زیاد می شد نشانه تحلیل رفتن وضع مالی شان بود و اگر هر روز نان می پختند معلوم بود که وضع شان خوب است. وقتی اوضاع مالی خراب می شد مردم برای مصرف یک ماه نان می پختند و در جاهای مخصوص نگهداری می کردند.

طاقچه مهربانی

ایجاد قحطی های مصنوعی که معمولاً دو سال یکبار ایجاد می شد، مرکز نشین های دوره قاجار را برای ذخیره آرد و گندم به صرافت انداخت. آردشیر آل عوض، استفاده از کوزه های مخصوص برای نگهداری آرد و گندم را یکی از شگردهای ساکنان تهران قدیم برای مقاومت در برابر قحطی می داند: بعضی خانواده ها، کوزه های مخصوصی به نام کندوس داشتند که ظرفیت نگهداری 100 تا 200 کیلوگرم غلات را داشت. داخل کندوس ها یک دیوار وجود داشت که آن را به دو قسمت تقسیم می کرد؛ یک طرف گندم می ریختند و طرف دیگر آرد یا بلغور گندم نگهداری می کردند. دو طرف کندوس ها دریچه هایی برای برداشت غله وجود داشت و موقعی که می خواستند نان بپزند از این طریق گندم را بر می داشتند و خمیر نان را تهیه می کردند.کندوس ها در سال های قحطی به یک وسیله کاربردی برای تهرانی ها تبدیل شده بود. خانواده هایی که گندم را از قبل در کندوس ها ذخیره نموده بودند گاهی به دیگران هم یاری می کردند و فقرا و نیازمندان را از گرسنگی نجات می دادند. آل عوض می گوید: بعضی خانه های تهران قدیم طاقچه های رو به بیرونی داشت. این طاقچه ها را نیازمندان برای خودشان می ساختند. افرادی که دست شان به دهانشان می رسید نان های نذری خودشان را روی طاقچه می گذاشتند و گاهی چند عدد تخم مرغ هم کنارش قرار می دادند.