استفاده بی رویه از پرتو در امور پزشکی ، مردم از خطرات مرگبار اشعه ایکس بی خبرند ، نگاه تجاریِ بعضی مراکز رادیولوژی به قیمت جان مراجعان تمام می گردد - پری بلاگ

به گزارش خبرنگاران، مهندس علی گورانی مدیر برنامه های بهداشت انرژی های هسته ای و امواج الکترومغناطیس (بهداشت پرتوها) وزارت بهداشت در روز جهانی رادیولوژی و سالروز کشف اشعه ایکس گفت: تجهیزات پرتوپزشکی قدیمی، عدم رسیدگی و سرویس شدن این دستگاه ها در موعد مقرر، کم دقتی پرسنل بخش های پرتوپزشکی و رادیولوژی، عدم ساخت مناسب ساختمان های پرتودرمانی و اشعه درمانی، تاباندن اشعه به بخش های بیشتری از بدن و ... از عوامل آسیب زا در این حوزه است.

گورانی گفت: ویلهلم کُنراد رونتگِن کاشف پدیده ای بوده که چون آن موقع شناختی از آن نداشتند، آن را اشعه ناشناخته یا (X ray) نامیدند اما پس از مدتی دانشمندان متوجه شدند، این اشعه از جنس امواج الکترومغناطیس با طول موج بسیار کوتاه است. در سال 2012 انجمن های رادیولوژی اروپا و آمریکا با همکاری کالج رادیولوژی آمریکا روز مرگ آقای رونتگِن را که 8 نوامبر (17آبان) است به عنوان روز رادیولوژی نامگذاری کردند.

وی با اشاره به اینکه اشعه ایکس از جمله پرتوهای یون ساز است که توان قابل توجهی در آسیبب رساندن به بافت های بیولوژیکی و بدن انسان دارد، توضیح داد: البته این پرتو با وصف داشتن توان بالا در آسیب رساندن به موجودات زنده (گیاهی وجانوری) خدمات بسیار گسترده ای در کلیه امور زندگی و بویژه در تشخص و درمان بسیاری از بیماری ها نقش بی بدیلی داشته است و امروزه بخصوص با پیشرفت تکنولوژی های فنی - مهندسی این اشعه نه فقط در علوم پزشکی بلکه به صورت گسترده در سایر زمینه ها (کشاورزی، هوافضا، بهداشت و پیشگیری، ایمنی و امنیت، فراوری نیرو و ...) به کار گرفته می گردد.

اشعه مستقیم می تواند آسیب جبران ناپذیر به انسان وارد کند

مدیر برنامه های بهداشت انرژی های هسته ای و امواج الکترومغناطیس وزارت بهداشت تاکید نمود: ماهیت اشعه X شبیه نور و فرابنفش است و تنها تفاوت آن با سایر اشعه ها، اندازه متفاوت انرژی و فرکانس آن است. اشعه ایکس دارای فرکانس کم با طول موج کوتاه و انرژی بیشتر است. از این رو به راحتی به مواد و اجسام مختلف نفوذ می نماید به شکلی که حتی هنگام تابش به بدن انسان نیز به راحتی از کنار بافت ها یا حتی از خود بافت ها عبور می نماید.

وی با اشاره به اینکه گستره دانش استفاده از اشعه X در تصویربرداری و درمان روز به روز افزایش یافته است، اظهار کرد: بیشترین کاربری این انرژی در موارد پزشکی است که هم در تشخیص و هم در درمان از آن استفاده می گردد. این اشعه توانسته خدمات مهمی به بشر داشته باشد و حتی جان های زیادی را هم نجات دهد. این در حالی است که در زمینه صنعت، کشاورزی و ... هم از آن استفاده می گردد.

گورانی ادامه داد: اشعه ایکس منبع انرژی بسیار قدرتمندی است و گسترده هم به کار گرفته می گردد. بنابراین بدیهی است که اگر این منبع انرژی اصولی، علمی و باشرایط خاص و تحت کنترل دقیق به کارگرفته نگردد، می تواند آسیب های جبران ناپذیری را به مردم تحمیل کند. بنابراین یکی از شروط اصلی استفاده از این انرژی رعایت دقیق اصول حفاظت مردم در مقابل پرتوهای غیر لازم است. قابل تاکید و توجه است که در بین کاربری های گسترده اشعه ایکس تنها در تشخیص و درمان بیماری ها است که اشعه مستقیم به بدن انسان (بیمار) تابانده (شلیک مستقیم) می گردد. اگر اصول علمی حفاظت مورد سهل انگاری قرار گیرد می تواند آسیب جدی و جبران ناپذیر به انسان وارد کند.

از پرتوگیری لازم و مفید تا پرتوگیری غیرضروری و زیان بخش

گورانی برای روشن شدن ابعاد پرتوگیری انسان از کاربری های پزشکی، پرتوگیری را به دو دسته پرتوگیری ضروری و مفید و پرتوگیری غیرضروری و آسیب رسان دسته بندی کرد و گفت: پرتوگیری ضروری به پرتوگیری گفته می گردد که بنا به تشخیص متخصص باید به بیمار تابانده گردد، حتی اگر به بیمار آسیب های جنبی هم بزند. اما پرتوگیری غیرضروری پرتوگیری است که همانطور که از اسمش پیداست، غیرلازم و فقط آسیب رسان است و باید تا حد امکان دریافت این انرژی را با تدابیر مدیریتی، فنی و تکنولوژیکی به صفر رساند. قابل توجه است که پرتوگیری غیر ضروری عمدتا در هنگام پرتوگیری ضروری اتفاق می افتد.

وی به دسته بندی عوامل اصلی پرتوگیری غیرضروری در مراکز پرتو پزشکی پرداخت و اظهار کرد: خطاهای انسانی که می تواند از بروز نبودن دانش و اطلاعات کاربران دستگاه ها و تجهیزات پرتودهی یا حتی خطاهای عمدی رخ دهد، سهل انگاری، کم توجهی و عدم توجه جدی پرسنل به دستورالعمل ها و روند تعریف شده در استفاده از این تجهیزات و مواد پرتو زا، به روز نبودن تجهیزات و دستگاه ها، فرسوده بودن تجهیزات و دستگاه ها، عدم استفاده درست از وسایل حفاظت فردی (بخصوص برای بیمار و همراه بیمار) در حین تصویر برداری یا درمان، وجود نقص حفاظتی در ساختمان، تاسیسات، درها و پنجره های مراکز رادیولوژی و رادیوتراپی، نامطلعی و اطلاعات کم مردم از روش های حفاظت بیمار و همراه بیمار که باید به وسیله پرسنل مراکز رادیولوژی و رادیوتراپی بر حسب وظیفه قانونی به خوبی انجام گیرد.

مدیر برنامه بهداشت پرتوهای وزارت بهداشت افزود: گاهی هم به دلیل خرابی دستگاه به جای آنکه اشعه به موضع کوچکی تابیده گردد، به بیش از نیمی از بدن تابیده می گردد و این هم شامل پرتوگیری غیرلازم است. این نکته بسیار مهم است که دستگاه ها و تجهیزات همواره به روز و کارآمد باشند که این موضوع مستلزم افزایش نظارت ها است. مشکل دیگر این است که گاهی اوقات مسئله ای متوجه دستگاه نیست اما کاربر و فردی که مسئول تاباندن اشعه به بدن بیمار است دقت کافی ندارد و قسمت خروجی اشعه به درستی بر نقطه مورد نظر تنظیم نمی گردد. این خطای نیروی انسانی است که کم هم اتفاق نمی افتد.

وی با تاکید بر اینکه دلیل آسیب تماشا از پرتوگیری های پزشکی ناشی از پرتوگیری های غیرلازم است، تاکید نمود: بخش عمده ایجاد مشکل در همین بخش است که خود عوامل متعددی را در بر می گیرد. تجهیزات پرتوپزشکی قدیمی، عدم رسیدگی و سرویس شدن این دستگاه ها در موعد مقرر، کم دقتی پرسنل بخش های پرتوپزشکی و رادیولوژی، عدم ساخت مناسب ساختمان های پرتودرمانی و اشعه درمانی، تاباندن اشعه به بخش های بیشتری از بدن و ... همگی از عوامل آسیب زا در این حوزه است.

بی توجهی به محافظت بیماران و همراه بیماران با وسایل پوششی مناسب!

گورانی اعلام کرد: پرسنل پرتوکار مراکز پرتو پزشکی جزء ایمن ترین گروه مردمی در مقابل تشعشعات هستند. زیرا هم نسبت به عوارض تشعشعات مطلعی کافی دارند و از خود محافظت می نمایند و هم اینکه مستمرا دو ماه یکبار میزان پرتوگیری آنها کنترل می گردد و سالیانه آزمایشات پزشکی لازم را برای حصول اطمینان از سلامت خود انجام می دهند؛ به طوری که در 20 سال اخیر پرسنل پرتوکار آسیب دیده از تشعشعات پرتو پزشکی نداشته ایم.

وی با انتقاد از بی توجهی به محافظت بیماران و همراه بیماران با وسایل پوششی مناسب برای سایر اعضای بدن که قرار نیست اشعه به آن تابیده گردد، گفت: گاهی آنقدر به این موضوع بی توجهی می گردد که مردم نیز نسبت به آن مطلع نیستند. به عنوان مثال هنگامی که می خواهیم عکس رادیولوژی از دندان داشته باشیم باید غده تیروئید در گردن با پوشش مناسب سربی پوشیده گردد تا جلوی تابش اشعه به آن گرفته گردد که معمولا این اتفاق نمی افتد و مورد غفلت واقع می گردد. این درحالی است که غده تیروئید، غده مهم و حساسی در بدن انسان است. اهمیت این امر از نظر بهداشتی و حفاظتی تا حدی است که اگر دندانپزشکی این غفلت را انجام دهد، جریمه این کار در حد تعطیلی مرکز است.

مدیر برنامه بهداشت پرتوهای وزارت بهداشت تاکید نمود: مردم می توانند شکواییه های بهداشتی و حفاظتی خود از عملکرد مراکز و موسسات رادیولوژی و رادیوتراپی را مستقیما به معاونت های بهداشتی دانشگاه های علوم پزشکی ارائه داده یا به وسیله شماره تلفن 190 می توانند پیگیری نمایند.

وی افزود: موضوع مهم بعدی خارج نشدن اشعه از اتاق تابش اشعه است یعنی اگر دیوارها، درها و پنجره ها با موادی ساخته نگردد که جلوی خروج اشعه از اتاق را بگیرد، حتی مردمی که از راهرو رد می شوند بدون اینکه بدانند مورد تابش اشعه قرار می گیرند.

گورانی به منظور بیان این موضوع که در کشور ما استفاده بی رویه از پرتو در امور پزشکی زیاد است اعلام کرد: مثلا در برخی از اورژانس های بیمارستان های عمومی از هر بیماری که وارد اوژانس می گردد یک عکس رادیولوژی می گیرند آنهم در شرایطی که ممکن است اصلا لازم نبوده باشد و این هم در دسته پرتوگیری های غیرضروری قرار می گیرد. یا اینکه متاسفانه برخی از بیمه ها برای پرداخت هزینه های دندانپزشکی فرد را مجبور می نمایند حتما بعد از اتمام ترمیم دندان، یک عکس رادیولوژی اضافی بگیرد که پیوست پرونده نمایند. بدیهی است این اقدام غیرعلمی با توجه به تعداد زیاد آسیب های دندان و احتیاج گسترده به ترمیم دندان در کشور، سالانه علاوه بر تحمل هزینه های گزاف به مردم، موجبات پرتوگیری قابل توجهی در افراد را فراهم می آورد.

تجویز پرتو به مراجعان با نگاه تجاری

مدیر برنامه بهداشت پرتوهای وزارت بهداشت تاکید نمود: اگرچه متخصصان و پرسنل زحمتکش بخش پراهمیت پرتو تشخیصی و پرتو درمانی افرادی شریف و متعهد هستند و با تقبل زحمات فراوان خدمات بزرگی ارائه می دهند اما این مراکز یک مکان کسب و عایدی است و بعصی از صاحبان این مراکز شاید دوست دارند کار بیشتری داشته باشند. لذا احتمال دارد در مواردی با نگاه تجاری اقدام به پرتونگاری نمایند. بنابراین ضرورت دارد کمیته ای علمی توجیه پذیر بودن استفاده از پرتوها ایجاد نمایند به شکلی که کمیته مستمرا در قالب برنامه ای ملی و مدون بر اندازه استفاده از تکنولوژی های پرتویی تجویزشده به وسیله پزشکان محترم نظارت دقیق اعمال کند تا از استفاده غیرعلمی جلوگیری به عمل آید.

گورانی با اشاره به کاربری گسترده و روزافزون استفاده از پرتوها در امور بهداشتی و درمانی، بر ضرورت نظارت دقیق بر این مراکز تاکید نمود و گفت: این امر از الزامات پیشگیری از بسیاری از آسیب ها به مردم و تامین سلامت آنها است. در این ارتباط این مسئولیت مهم برابر قوانین و مقررات بر عهده وزارت بهداشت و دفتر امور حفاظت سازمان انرژی اتمی است.

او گفت: در وزارت بهداشت با توجه به اهمیت بسیار زیاد استفاده اصولی از تکنولوژی های پرتویی از 5 دهه قبل با ایجاد ساختارهای تشکیلاتی با عنوان بهداشت مواجهه با انرژی های هسته ای و امواج الکترو مغناطیس (بهداشت پرتوها) در معاونت بهداشت وزارت بهداشت و بعلاوه مشابه آن در همه معاونت های بهداشتی دانشگاه های علوم پزشکی صورت گرفت. بعلاوه علاوه بر تربیت 63 کارشناس خبره و خرید تجهیزات لازم و دستگاه های پرتو سنجی (دزیمتری) در درقالب برنامه ای مدون، با همکاری امور حفاظت در برابر اشعه سازمان انرژی اتمی نظارت و اعمال مقررات قانونی بر این مراکز انجام شد.