معرفی و پیشینه هفت گروه دانشکده مهندسی دانشگاه فردوسی مشهد - پری بلاگ

پس از آماده سازی ساختمان تازه دانشکده فعلی در ضلع غربی پردیس دانشگاه، فضایی به مساحت 36 هزار مترمربع در اختیار دانشکده نهاده شد. پس از آن ساختمان پیشین دانشکده مهندسی واقع در ضلع شاقتصادی پردیس دانشگاه به دانشکده اداری اقتصادی تحویل داده شد و ساختمان جاده آسیایی هم در اختیار دانشکده دامپزشکی نهاده شد. بنابراین ساختمان تازه دانشکده با وسعت قابل ملاحظه ای که داشت محل تجمع همه گروه های آموزشی شد. در ادامه، در پی افزایش گروه های آموزشی، مقاطع تحصیلی، رشته ها و گرایش ها بر تعداد آزمایشگاه ها و کارگاه ها اضافه شد و خودبه خود به توسعه فضایی و مکانی دانشکده منجر شد. دانشکده مهندسی با زیربنایی حدود 48 هزار مترمربع شامل فضاهای آموزشی، اداری، خدماتی، کارگاهی و با داشتن چهار سالن اجتماعات که مجموعاً دارای ظرفیت بیش از هشتصد نفرند، بزرگترین دانشکده دانشگاه فردوسی مشهد به تعداد می آید.

توسعه جمعیتی

درباره توسعه عددی دانشجویان دانشکده مهندسی، طبق آگاهی هایی که اسناد در خود جای دادند تا قبل از ادغام دانشگاه کار با دانشکده مهندسی، تعداد دانشجویان این دانشکده حدود 180 نفر بوده است. پس از ادغام تعداد دانشجویان به حدود 650 نفر رسیده و با دانشجویان تازهی که در مهرماه و بهمن ماه پذیرش شدند در اواخر این سال به یکباره جمعیت دانشجویان دانشکده به رقم 1150 رسیده است. پس از انقلاب فرهنگی ظرف دو، سه سال تعداد دانشجویان نزدیک به 10برابر شده است. این افزایش عددی سال به سال رو به توسعه بوده است و اکنون که نزدیک به چهار دهه از آن تاریخ می گذرد، دانشکده مهندسی دارای بیش از6000 دانشجو است.

توسعه رشته ها، گرایش ها و مقاطع تحصیلی

در بدو تأسیس دانشکده مهندسی، مقررشده بود که دانشکده با گروه های آموزشی مهندسی مکانیک و مهندسی برق شروع به کار کند؛ اما رشته مهندسی برق به دلیل محدودیت هایی که وجود داشت پا نگرفت. پس از ادغام دانشگاه کار با دانشکده مهندسی هم رشتە سوم یعنی رشته مهندسی عمران در دانشکده مهندسی به دنیا آمد. رشته بعدی که به دانشکده مهندسی اضافه شد رشته کامپیوتر بود. رشته کامپیوتر در ابتدا جزو گروه آموزشی ریاضی و در دانشکده علومِ پایه مستقر بود. پس از اینکه گروه علوم ریاضی از دانشکده علوم جدا شد و به صورت یک دانشکده مستقل عایدی؛ رشته کامپیوتر هم به اسم یک گروه مستقل به دانشکده مهندسی انتقال یافت. انتقال رشته کامپیوتر به دانشکده مهندسی در سال 1368 صورت گرفت. هم اکنون دانشکده مهندسی دارای هفت گروه آموزشی است که به معرفی و شرح پیشرفت و توسعه آن ها می پردازیم.

گروه مهندسی مکانیک

گروه آموزشی مهندسی مکانیک در مهرماه 1354 با پذیرش 30 دانشجو به اسم اولین رشته و گروه آموزشی دانشکده مهندسی فعالیت خود را شروع کرد. گروه مهندسی مکانیک به مدت چهار سال تنها گروه آموزشی دانشکده مهندسی بود. این گروه و کلاً دانشکده مهندسی، تا اواسط دهه 60 تنها در مقطع کارشناسی دانشجو پذیرش می کرد تا اینکه در سال 1364 اولین دوره کارشناسی ارشد مکانیک -گرایش تبدیل انرژی- راه اندازی شد. در این سال تعداد پنج نفر در این مقطع پذیرش شدند که همگی آنان هم اکنون عضو هیأت علمی هستند. هنگامی که گروه مهندسی مکانیک، مقطع کارشناسی ارشد را در دانشکده مهندسی راه اندازی نمود، این دانشکده جزو اولین دانشکده هایی بود که دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد را پذیرش می کرد.

پس از آن، در سال 1375 گرایش طراحی کاربردی هم به گرایش های کارشناسی ارشد گروه مهندسی مکانیک افزوده شد و در سال 1386 مجوز ایجاد رشته هوافضا در مقطع کارشناسی ارشد برای گروه مهندسی مکانیک گرفته شد. رشته هوافضا خود دارای سه زیر رشته آئرودینامیک، جلوبرندگی و سازه های هوایی است. اکنون گروه مهندسی مکانیک دانشگاه فردوسی مشهد دارای دو رشته مهندسی مکانیک و مهندسی هوافضا در مقطع کارشناسی است. در مقطع کارشناسی ارشد هم 6گرایش تبدیل انرژی، طراحی کاربردی، ساخت و فراوری، آئرودینامیک، جلوبرندگی و سازه های هوایی وجود دارد. در مقطع دکتری هم در چهار گرایش تبدیل انرژی، آئرودینامیک، مکانیک جامدات و دینامیک-کنترل و ارتعاشات اقدام به پذیرش دانشجو می نماید.

گروه مهندسی مکانیک درحال حاضر دارای 685 دانشجوی کارشناسی است و در مقطع تحصیلات تکمیلی 269 دانشجوی کارشناسی ارشد و 160 دانشجوی دکتری دارد. این گروه با 33 عضو هیأت علمی یکی از بزرگترین گروه های آموزشی دانشکده است و با داشتن افراد متخصص در زمینه های گوناگون شامل موتورهای احتراق داخلی، آئرودینامیک، انرژی، انتقال حرارت، مکانیک سیالات، مکانیک خودرو رباتیک و کنترل، شکل دادن صفحات، بهینه سازی، ارتعاشات، مکانیک شکست و خستگی و مواد مرکب قادر به فعالیت در زمینه های گسترده ای است.

گروه مهندسی برق

پس از ایجاد ناپیروز رشته برق در سال 1354 و انحلال آن، با فراهم شدن شرایط و رفع محدودیت ها در سال 1358 گروه مهندسی برق با حوزه تخصصی الکترونیک تأسیس شد و فعالیت خود را ادامه داد. با وقوع انقلاب فرهنگی، در پی انحلال دانشگاه کار که دارای سه رشته الکترونیک، الکتروتکنیک و راه و ساختمان بود، با توجه به ادغام آن به دانشکده مهندسی تعداد اعضاء هیأت علمی و دانشجویان گروه مهندسی برق افزایش چشمگیری یافت.

گروه مهندسی برق دانشگاه فردوسی مشهد دارای یک گرایش در مقطع کارشناسی و پنج گرایش با نام های الکترونیک، قدرت، کنترل، مخابرات و مهندسی پزشکی بیوالکتریک است. گرایش قدرت هم دارای دو زیر گرایش به نام های سیستم و الکترونیک و قدرت و ماشین های الکتریکی و گرایش مخابرات هم دارای دو زیر گرایش به نام های سیستم و کنترل است. در مقطع دکتری هم این گروه در گرایش های الکترونیک، قدرت، کنترل و مخابرات اقدام به پذیرش دانشجو می نماید. گروه مهندسی برق اکنون دارای 690 دانشجو در مقطع کارشناسی است و در مقاطع تحصیلات تکمیلی هم تعداد 227 دانشجوی کارشناسی ارشد و 174‪ دانشجوی دکتری در آن مشغول تحصیل هستند.

گروه مهندسی عمران

بعد از انقلاب فرهنگی، با انحلال دانشگاه کار، رشته های آموزشی آن در دانشکده مهندسی ادغام شد. دانشگاه کار دارای سه شاخه الکترونیک، الکتروتکنیک و راه و ساختمان بود که ادغام آن در دانشکده مهندسی باعث شد هم به امکانات آموزشی گروه مهندسی برق افزوده گردد و هم با امکانات و تجهیزاتی که در زمینه راه و ساختمان داشت زمینه ساز ایجاد رشته تازه مهندسی عمران گردد. با توجه به غنای گروه مهندسی عمران در حوزه سازه، هنگامی که مقطع کارشناسی ارشد در گروه مهندسی عمران راه اندازی شد، اولین گرایش، گرایش سازه بود. پس از گرایش سازه، در مقطع کارشناسی ارشد، گرایش های آب، سازه های آبی، خاک، راه و ترابری و اخیراً مهندسی مدیریت ساخت و محیط زیست هم راه اندازی شده است.

گروه مهندسی عمران، متولی آموزش در گرایش مهندسی آب و سازه های هیدرولیکی، مهندسی و مدیریت منابع آب، راه و ترابری، ژئوتکنیک، مهندسی محیط زیست، سیستم های اطلاعات جغرافیایی GIS ،مهندسی نقشه برداری-سنجش از دور و بعضی از گرایش مهندسی و مدیریت ساخت در سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری است. از سال1377 گروه مهندسی عمران، اقدام به پذیرش دانشجو در مقطع دکتری کرد. قدیمی ترین گرایش در مقطع دکتری، گرایش سازه و آب بود. گروه مهندسی عمران در گرایش های دیگری از جمله گرایش خاک، محیط زیست، مدیریت ساخت، سنجش از راه دور و اطلاعات جغرافیایی هم پیروز به راه اندازی دوره دکتری شد.

علاوه بر پیشرفت در گرایش ها و مقاطع تحصیلی، گروه مهندسی عمران، زمینه ساز و پایه گذار ایجاد دو دانشکده در دانشگاه فردوسی مشهد شده است. در گروه مهندسی عمران در حال حاضر333 تعداد دانشجو در مقطع کارشناسی، 274 دانشجو در مقطع کارشناسی ارشد و 119 دانشجو در مقطع دکتری مشغول تحصیل هستند. این گروه دارای آزمایشگاه های آموزشی و پژوهشی مصالح ساختمان و تکنولوژی بتن، دینامیک سازه، روسازی، سازه، هیدرولیک، مکانیک خاک و نقشه برداری و سیستم اطلاعات جغرافیایی و سنجش ازدور است.

گروه مهندسی کامپیوتر

در سال 1349 همزمان با دانشگاه های تهران و صنعتی شریف، رشته ای در دانشکده علوم دانشگاه فردوسی مشهد ایجاد شد به نام آمار و کامپیوتر که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نام آن به علوم کامپیوتر تغییر یافت. در اواخر دهه1360 به مهندسی کامپیوتر تغییر نام داد و به دانشکده مهندسی انتقال پیدا کرد. پس از آنکه با نظر وزارت علوم تصمیم بر این شد گروه مهندسی کامپیوتر از قالب علوم کامپیوتر خارج و به مهندسی کامپیوتر تبدیل گردد، احتیاج به انتقال این رشته به اسم زیرگروه علوم ریاضی از دانشکده علوم به دانشکده مهندسی به وجود آمد. برای تبدیل علوم کامپیوتر به مهندسی کامپیوتر می بایست تعداد درس های مهندسی در این رشته افزایش می یافت که یکی از ملزومات آن، ایجاد آزمایشگاه هایی از قبیل مدار الکتریکی و دیجیتال، سیستم عامل و کامپایلر بوده است که رفته رفته ایجاد و تجهیز شدند.

گروه آموزشی مهندسی کامپیوتر، اینک دارای چهار گرایش نرم افزار، شبکه، هوش مصنوعی و معماری کامپیوتر است. این گروه از سال 1374 اقدام به تأسیس گرایش نرم افزار در مقطع کارشناسی ارشد نمود.

گروه مهندسی شیمی

از عواملی که منجر به تأسیس رشته مهندسی شیمی در دانشگاه فردوسی مشهد شد، مسئله گاز و وجود پالایشگاه شهید هاشمی نژاد در خانگیران سرخس بود. درواقع با توجه به وجود صنعت گاز و پالایشگاه آن در منطقه شرق کشور، این احتیاج احساس می شد که یک گروه آموزشی در دانشگاه فردوسی مشهد ایجاد گردد تا بتواند در زمینه های علمی به این صنعت یاری کند؛ بنابراین اولین گرایشی که در گروه مهندسی شیمی در مقطع کارشناسی ایجاد شد، گرایش صنایع گاز بود. در حال حاضر گروه مهندسی شیمی در سه رشته مهندسی شیمی، مهندسی پلیمر و مهندسی نفت در مقطع کارشناسی دانشجو می پذیرد.

از دهه 1380 هم گروه مهندسی شیمی وارد عرصه تحصیلات تکمیلی شد و برای اولین بار مقطع کارشناسی ارشد این گروه با گرایش صنایع غذایی شروع به کار کرد. این گروه در مقطع کارشناسی ارشد در هشت گرایش صنایع غذایی، فرآوری و انتقال گاز، مدل سازی- شبیه سازی و کنترل، پدیده های انتقال و فرآیندهای جداسازی، بیوتکنولوژی، طراحی فرآیند، مهندسی پلیمر و نانو فناوری به پذیرش دانشجو می پردازد. مقطع دکتری مهندسی شیمی هم دارای دو گرایش مهندسی شیمی و پدیده های انتقال و فرآیندهای جداسازی است. درحال حاضر گروه مهندسی شیمی دارای 552 دانشجوی کارشناسی،211 دانشجوی کارشناسی ارشد و 94 دانشجوی دوره دکتری است.

گروه مهندسی مواد و متالورژی

رشته و گروه مهندسی مواد و متالورژی هم همانند گروه مهندسی شیمی در سال 1370 ایجاد شد. این گروه فعالیت رسمی خود را از مهرماه سال 1372 با پذیرش دانشجوی کارشناسی در گرایش ریخته گری شروع نمود. در این گرایش فقط دو دوره دانشجو پذیرفته شد و با تغییر برنامه کارشناسی مهندسی مواد که در سال 1375 از سوی شورای عالی برنامه ریزی وزارت متبوع ابلاغ شد، دانشجویان ورودی 74 به گرایش متالورژی صنعتی تطبیق داده شدند و گرایش ریخته گری با به خاتمه رسیدن تحصیلات دانشجویان دو دوره یادشده حذف شد.

گروه مهندسی مواد و متالورژی ابتدا مقطع کارشناسی را با حوزه تخصصی شناسایی مواد فلزی شروع کرد. سپس در مقطع کارشناسی ارشد با توجه به ضرورت ها و احتیاجهای سطح استان خراسان گرایش های کارشناسی ارشد خود را ایجاد کرد. هنگامی که قصد ایجاد گرایش استخراج در این گروه مطرح شد، توجیه آن این بود که در سطح استان خراسان صنعت فولاد رشد قابل ملاحظه ای داشته است؛ ضمن اینکه به لحاظ معدنی هم استان خراسان در صندلی خوبی قرار گرفته است. در این استان صنایع سنگین اسفراین، فولاد نیشابور، زغال سنگ طبس و سنگ آهن سنگان فعالیت دارند؛ بنابراین با توجه به معادن سنگ آهن، معادن زغال سنگ و وجود کارخانه در این زمینه ها تصمیم بر این شد که گرایش استخراج در گروه مهندسی مواد و متالورژی ایجاد گردد تا احتیاجهای علمی این حوزه رفع گردد.

پس ازآن با توجه به اینکه گرایش خوردگی علاقه مندان زیادی در میان دانشجویان داشت و معمولاً دانشجویان رتبه های بالای کنکور وارد این گرایش می شدند؛ برای ارتقاء گروه و رفع احتیاجهای استان، گرایش خوردگی هم در گروه مهندسی مواد و متالورژی ایجاد شد. گروه مهندسی مواد و متالورژی، یک گرایش در مقطع کارشناسی دارد که با همان اسم مهندسی متالورژی و مواد شناخته می گردد و در زمینه متالورژی صنعتی به تربیت دانشجو می پردازد. در مقطع کارشناسی ارشد هم در گرایش های شناسایی و انتخاب مواد مهندسی، استخراج فلزات، خوردگی و حفاظت از مواد و شکل دادن فلزات دانشجو پذیرش می نماید. در مقطع دکتری هم این گروه از سال1387 اقدام به پذیرش دانشجو در گرایش مهندسی مواد نموده است.

از نکات قابل توجه گروه مهندسی مواد و متالورژی، وجود آزمایشگاه های بسیار خوب در زمینه های تخصصی به ویژه در گرایش های شناسایی و خوردگی است که از آزمایشگاه های نمونه در سطح کشور است. به طورکلی گروه مهندسی مواد و متالورژی، آزمایشگاه های خوبی دارد؛ اما با مستهلک شدن تجهیزات، بازسازی و جایگزینی دستگاه ها و بعلاوه به روزرسانی آن ها به دلیل مسائل اقتصادی، به موقع انجام نمی گردد. البته این امر مختص گروه مهندسی مواد و متالورژی نیست.

در سراسر دانشگاه، ظاهراً در سال های اخیر، بازسازی و جایگزینی ابزار و تجهیزات آزمایشگاه ها فرایند خوبی ندارد. این در حالی است که علاوه بر استفاده دانشجویان و استادان در پروژه های علمی دانشگاهی، آزمایشگاه های گروه مهندسی مواد و متالورژی ارتباط وسیعی با صنایع دارد. حجم قابل توجهی از آزمایشات صنایع مختلف در آزمایشگاه های گروه مهندسی مواد و متالورژی به انجام رسیده است و این امر عایدیزایی خوبی برای گروه و دانشگاه داشته است. اکنون تعداد دانشجویان کارشناسی این گروه 303 نفر، در مقطع کارشناسی ارشد 138 نفر و در مقطع دکتری 39 نفر است.

گروه مهندسی صنایع

رشته صنایع، سومین رشته ای است که از رشته مادر، یعنی رشته مکانیک، به دنیا آمد. درواقع 15سال پس از ایجاد رشته های مهندسی شیمی و متالورژی و مواد، استادان گروه مهندسی مکانیک به این نتیجه رسیدند که رشته مهندسی صنایع که احتیاج مبرم صنعت استان است مغفول مانده است؛ بنابراین فرایند ایجاد گروه مهندسی صنایع در سال 1385 کلید خورد. مراحل قانونی ایجاد رشته به سرعت طی شد و در مهرماه همان سال، این گروه آموزشی فعالیت خود را شروع کرد. در اولین دوره، دانشجویان کارشناسی با گرایش فراوری صنعتی پذیرش شدند و دانشجویان دوره های بعد بدون گرایش، تحت همان اسم کارشناسی صنایع به تحصیل در این رشته پرداختند. ازجمله گرایش های کارشناسی ارشد در سال1389 در گروه مهندسی صنایع، گرایش صنایع صنایع است که اکنون به آن صنایع بهینه یا بهینه سازی سیستم ها گویند. به غیر از آن، گرایش دیگری در گروه صنایع دانشگاه فردوسی مشهد به نام سیستم های کلان اقتصادی و اجتماعی ایجادشده است. این گرایش به گونه ای است که دانشجویان رشته های دیگر هم می توانند در آن تحصیل نمایند؛ چراکه ماهیت این گرایش به گونه ای است که مباحث مربوط به صنعت، اقتصاد و جامعه باهم تلفیق شده است.

گروه مهندسی صنایع در مقطع دکتری سابقه چندانی ندارد. درواقع از سال 1393 مجوز ایجاد مقطع دکتری در این رشته تحصیلی گرفته شد. البته در این سال هم به دلیل تأخیر در دریافت مجوز در مرحله تکمیل ظرفیت، اقدام به پذیرش دانشجو کرد. درحال حاضر گروه مهندسی صنایع دارای 233 دانشجوی کارشناسی و 75 دانشجوی کارشناسی ارشد و 25 دانشجوی دکتری است. گروه مهندسی صنایع هم آزمایشگاه آموزشی خوب و مجهزی دارد. این آزمایشگاه درواقع اولین آزمایشگاهی است که در سراسر دانشگاه فردوسی مشهد توانسته است تأییدیه استاندارد را بگیرد. این آزمایشگاه در حقیقت آزمایشگاه میزان گیری دقیق است و به گونه ای است که از شرکت ها و کارخانجات صنعتی مختلف برای میزان گیری قطعات به آن مراجعه می گردد.

تأسیس دانشکده معماری و شهرسازی

یکی از کمبودها و احتیاجهای دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده معماری و شهرسازی بود که پس از سال ها پیگیری، با کوشش های گسترده اعضاء هیأت علمی گروه مهندسی عمران به ویژه دکتر حسن حاجی کاظمی بالاخره در سال 1384 این دانشکده تأسیس شد. گرچه در بدو تأسیس به لحاظ مکانی، اقتصادی و وجود استادان دارای مسائلی بود، اما با کوشش ها و پیگیری های اجرا شده توانست به تدریج تقویت و تثبیت گردد. شرایط دانشکده در ابتدا به گونه ای بوده است که به دلیل کمبود استاد، روزهای آدینه استادانی از تهران دعوت می شدند و کلاس ها از طریق استادان پروازی در این روز تعطیل تشکیل می شد. تأمین غذا و امکانات رفاهی استادان مدعو هم به دلیل تعطیلی دانشگاه از طریق شخص رئیس دانشکده صورت می گرفت.

تأسیس دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست

در دوره ریاست دکتر عبدالرضا باقری بر دانشگاه فردوسی مشهد، با پیگیری های ایشان و یک گروه هفت نفره از جمله دکتر شهناز دانش، عضو هیأت علمی گروه مهندسی عمران، ایده ایجاد دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست به وجود آمد. با توجه به وجود منابع طبیعی در استان و تخریب هایی که در حیطه محیط زیست اتفاق می افتاد، فقدان دانشکده منابع طبیعی در قطب دانشگاهی شرق کشور بیشتر به چشم می آمد. بنابراین گروه مذکور برای تأسیس دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست در دانشگاه فردوسی مشهد اقدام نموده و با تحمل زحمات زیاد، پس از پیگیری های مصرّانه، توانستند مجوز تأسیس این دانشکده را بگیرند. از آنجاکه تخصص اصلی دکتر دانش در گروه مهندسی عمران، محیطزیست بود، دکتر باقری ریاست وقت دانشگاه از ابتدا حکم ریاست دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست را برای ایشان صادر کردند و این دانشکده با در نظر گرفتن اتاق و کلاس هایی در محل دانشکده کشاورزی سابق، شروع به کار کرد.

منبع؛

تاریخچه دانشکده مهندسی دانشگاه فردوسی مشهد، فصل دوم، ص17-38.